2016 Yılı Ödülleri

Alaçatı’nın turizme yönelik ticaretin en yoğun olduğu, komşu evlerin pansiyon, cafe, restorana dönüşerek özgün özelliklerinin değiştiği bir bölgede geleneksel yaşamı birazda direnerek sürdüren bir aileye ait konut. Cumbalı, iki katlı konutun alt katı depo ve işlik olarak kullanılırken üst kat yaşam alanlarına ayrılmış. Özgününde mutfak üst katta, işlik bölümü günün yaşam koşulları nedeniyle mutfak ve toplanılan büyükçe bir salon haline dönüştürülmüş günümüzde. Bir geçiş dönemi eseri. Aileye mübadele süreci sonunda verilmiş. İlk sahipleri Rumlar… Konut büyük ölçüde özgün özelliklerini korumuş. Cumbanın olduğu başoda, sıva ile mermer görünümlü boyama tekniğinin nadide örneğini sergiliyor. Ama tavanlara bakım yapılmış epey bir yıl önce ve aile hala üzülüyor özgün tavan özelliklerini koruyamadıkları için. “Kısıtlı olanaklar ile akan tavanları onarmak zorunda idik” diyorlar.

Anne, baba Kavala Kınalı köyünden gelmiş. Hatta orayı ziyaret etmişler ve her şey aynı annelerinin anlattığı gibi duruyormuş. Aslında biraz tesadüfen korunmuş, imar olmadığı için hala oralarda diye düşünüyorlar. Dört kardeş, bu evde doğmuşlar. Bir oğlan, üç kız. Küçük kardeş dışında kendi deyimleriyle kısmet olmamış evlenmemişler. Ama küçük kız kardeşin çocukları ve torunları hepsinin olmuş. Anne ve baba arka arkaya ölünce büyük abla Gülten Çetinkaya kardeşlerine kol kanat germiş. Aile içinde değeri de bir o kadar çok ki…Aslında kardeşlerinden sadece birkaç yaş büyük olmasına rağmen; yazın rençberlik, kışın terzilik yaparak bakmış kardeşlerine. Aynı zamanda toplumsal sorunlara karşı hassasiyeti, girişken ve güçlü kimliği ile siyasi partilerin birinde kadın kolları başkanlığını da deneyimlemiş. Konutun giriş katını daha çok depolama ve işlik gibi kullanıyorlar. Oraya kendi deyimleriyle mağaza diyorlar. “Hayatta kimse bizim aramızda yap, et diye cümle kurmaz. Hep yapar mısın, eder misin denir.” diyor Gülten Hanım.

“Bu ev hatıra olarak ölünceye kadar asla satılmaz. Babamız ve ondan önce dedemiz eksper, bu sokak olduğu gibi dedeme aitmiş. Ağa olarak gelmiş buraya, Ahmet Ağa diye bilinir. Aynı zamanda da cerrah, atadan cerrah… Genlerden geliyor. Doktorların iyileştiremediği hastaları o, iyi edermiş.” İyileşen hastaya da dedesinin söylediklerin aktarıyor bize. “Mari kızım al bir demet çiçek git, o adamlara(doktorlara ) söyle beni Ahmet Ağa gönderdi de” dermiş. Doktorlar da “yine Ahmet Ağa mı” der gülümserlermiş. O doktorlar, dedesinin devlet hastanesinde çalışmasını çok istemişler. Behçet Uz’ da ev sahipliği yapmış bu konut. Çok sık gelirmiş sohbete bu eve.  

Gülten ÇETİNKAYA Evi (Alaçatı) Tarihi Yapıda Yaşam Ödülü

Konut, iki katlı, Geleneksel Türk Evi tarzında geniş saçaklı ve saçak silmelerindeki kalem işleri dikkate değer. Üst kat ise yaşam alanı.

İsmail Bey, 84 yaşında, Semiha Hanım 78 yaşında. Semiha hanım, Dikili’den buraya gelin gelmiş. Dört çocuk ve on altı torunları var. “Malatya’ya kadar uzandık” diyorlar. İsmail Bey Edremit’te askerlik yapmış, dönüşte Dikili’ye uğramış, kendi ifadeleriyle nasip olmuş evlenmişler.

İsmail Bey bu evde büyümüş, evlerinin arkasındaki evde de doğmuş. Ailesi Rumelili. Kavala’nın Müştean köyünden. Babası on beş yaşında gelmiş buraya. “Çok çalışkan bir adamdı, çalışmasıyla bize bir şeyler bırakmış.” diyor. Orada sürüleri varmış bir de bakkal dükkânı… Ovası kuvvetliymiş. Köyden denize kadar ovası varmış. Çok bereketliymiş o ova. Burada da tütün yapmışlar, bakkal işletmişler sonradan kendisi taksi işletmiş. “Şimdi güzel bir hayat ama eskiden çok zahmetler çektik. Şu dağda sürü vardı bizim. Her gün Selçuk’a gider süt taşırdık. Yirmi beş kilometre yol yürürdük. Vesait yok. Eşek beygirlerle gider gelirdik. Yağmur yağınca selin bitmesini beklerdik. Sonra altmış bir senesinde philips cipler vardı, yeşil; onlar çıktı. Rahmetli babam otuz bir bin beş yüz liraya o cipten aldı. Onla çalışmaya başladık.”   

Konutun mekân düzeni ve pek çok öğesi özgün olarak günümüze ulaşmış. Dolaplar, kapılarda ve pencerelerde bu özgün detayları görmek mümkün. Şirince’ye ve kuzeydoğudaki vadiye uzanan güzelim manzaranın yer aldığı terasın özgün zemin taşları görülmeye değer.

Semiha ve İsmail YILDIRDI Evi (Şirince) Tarihi Yapıda Yaşam Ödülü

Tarihi dokusuyla bir bütünlük arz eden Tire’deki eski evler yaşanmışlıkların ve köklerin tanıklarıdır. Yapı tescilsiz olmasına karşın tarımsal üretime dönük yaşam biçimini yansıtması, çevreye olan katkısı ile özgün bir nitelik taşımaktadır. Yapıdaki fiziksel müdahalelerin yaşamsal gereksinimler doğrultusunda yapıldığı gözlenmiştir. Sosyal çevrenin değişimine rağmen aynı bölgede yaşamayı tercih etmişlerdir. Şerafettin Bey, annesinden kendisine miras kalan Hanay tarzı bu konutta doğmuş. Kavluların oğlu lakabı ile tanınıyor. Annesinin ailesi, doğan çocuklarını hep kaybettikleri için sonradan annesi doğunca yaşasın diye Durdu adını almış. Annesinin amcaları yapıyorlar evi, plan üç aile için düzenlenmiş. Fakat içinde yaşamak nasip olmamış. İki kardeş de 93 harbinden geri dönememişler. Hesaplayınca konutun yapımı 1870’lerden hemen önceye uzanıyor. Şerafettin Bey rençberlik yaparak iki çocuğunu okutmuş. Çocuklarıyla gurur duyuyor. “Bu çocuklar bu evde yetiştiler” diyor.

Konut rençber bir aileye uygun bir mimari özelliğe sahip, yüksek duvarlar içinde bir avlu avlunun bir tarafında konut karşısındaki mekanlar hayvan barınağı olarak değerlendirilmiş. Ayrıca kapı önüne ve avluya özenle yerleştirilmiş tarım makinaları dikkat çekiyor. İşledikleri arazi uzaktaymış, Menderes havzasında. Tarım makinelerini oraya bırakınca çalındığı için mecbur buraya getiriyorlarmış. Eskiden hanay tarzı daha belirginmiş. Dış sofa günün yaşam koşulları nedeniyle ve kendi imkânlarıyla evin mimari detaylarında çok uzaklaşmadan kapatılmış. Şerafettin bey, altı kardeş, üç oğlan üç kız… Üç oğlan da buraya gelin getirmiş. Her gelin zamanında evde o yaşama yönelik yeni düzenlemeler yapılmış. Kendisi en küçüğü ailenin ve sonradan kendisine intikal olmuş konut için “Aile yadigarı burası, ben biraz tarihe meraklıyım, ben yaşadıkça burası kalır ve planı değiştirmem ben” diyor.

Serpil ve Şerafettin GENİŞ Evi – TİRE Tarihi Yapıda Yaşam Ödülü

Çıkmaz sokakların çevresinde yüksek duvarlarla birbirlerinden ayrılan evlerde dış sofalı planlar yaygın olarak kullanılmıştırBirgi’de. O evlerden biri de Şule Hanım ile Turgut Beyin evidir. 

İki katlıdır. Alt katta mahzen ve yaşam odaları ile birlikte geniş bir bahçe yer almaktadır. Üst katta orta avlu ve iki başoda ile iki yan odadan oluşan mekânları özgünlüğünü korumaktadır. Özellikle kapılar, tavanlar ve dolaplar fazla müdahale görmeden, aslına uygun bir şekilde korunmaktadır. Konut; Cumhuriyet öncesindeki Birgi yangınından etkilenmiş, daha önce de Yunan Karargâhı olarak kullanılmış. Birgi’nin zengin konut örneklerinin genel özelliklerini yansıtıyor bu konut da. Buradaki yapıların zemin katları taş, üst katları ise ahşaptan yapılmıştır. Zemin katlar pahlı köşeleri olan sağır duvarlardır. Evlere giriş, iki kanatlı ve geniş ahşap kapılardandır. Evlerin alt katları ahşap hatıllı, yığmataş duvarlardan yapılmış, üst katlar ise tamamen hımış dolgulu ahşap karkastır. Evlerin asıl plan şemaları üst katlarda görülmektedir. Üzeri örtülü veya açık olan sofanın bir, iki ve bazen de üçyönünde odalar sıralanmıştır. Bu odalara ana sofadan veya büyük evlerde ise yan sofalardan girilmektedir. Üst katlar, çıkmalar, sofalar ve dışa yönelik kafesli pencereler ve bunların üzerini örten geniş saçaklı çatılarla dikkati çekmektedir. Şule Hanım bu eve gelen beşinci gelinmiş. Aile çitçilik yapıyor. Kışın zeytin, yazın patates yetiştiriyorlar. Birgi’deki konutların ağırlıklı olarak pansiyon olarakdeğerlendirilmesinden çok, yaşayanlarca korunabilecek destek çözümlerle yaşamın sürmesini arzu ediyorlar.

Şule ve Turgut SU Evi -BİRGİ Tarihi Yapıda Yaşam Ödülü

Tire’nin Uzun Çarşısı‘nda eskiden pek çok yorgancı yer alırken bugün mesleğini aynı mekanda sürdüren son yorgancı ustası aynı mekanda aynı mesleği sürdürerek tarihi dokunun belgelenmesine katkı sağlamaktadır. Yusuf ÇIRPAR – Yorgancı Ustası Tarihi Yapıda Yaşam1952 doğumlu Yusuf usta ilkokulu bitirince Nizamettin Okumuş adındaki ustanın yanında yorgancı çırağı olarak başlamış bu mesleğe. Pir’inin Hallacı Mansur olduğu söylenen ve geçmişte önem verilen mesleklerden biridir yorgancılık. Osmanlı döneminde minyatürlere yansıdığı gibi, padişahların seferleri, şehzadelerin sünnetleri gibi vesilelerle düzenlenen şenliklerdeki geçiş törenlerine katılan esnaf alayları arasında yer almıştır. Osmanlı saraylarını, usta ellerin zengin motiflere altın ya da gümüş teller, kıymetli taşlar eklemesiyle elde ettikleri ipek, kadife yorganlar süslemiştir. Bundan çok değil yirmi beş-otuz yıl öncesine kadar geleneksel el sanatı ürünü yorganlar her ailenin hem kendi evinde, hem de gelin ve damat olacak çocukları için hazırladıkları çeyizde olmazsa olmazlardan biriydi. Çocuk için beşik yorganı ve çocuk yorganı olmak üzere ayrı, büyükler için karyola yorganı gibi ayrı yorganlar dikilirdi. Yorgancılara verilen siparişlerde, düğün mevsimi olması itibariyle yaz döneminde daha çok yoğunlaşırdı. İşleri çoğalsa da yorgancılar bu durumdan memnundu çünkü bu sayede kendi geçiminlerini sağlıyorlardı. Kıymet verilen bir meslek olduğu için talep ediliyor, yorgancı çırakları, kalfaları yetişiyordu.
Bir yorgan ustası bugünkü durumu ise şöyle ifade etmektedir: “Biz eskiden öyle çeyiz atardık ki, sadece bir çeyizde 100 kilo, 150 kilo pamuk kullanırdık. Şimdi yirmi-otuz kiloyla iş bitiyor. Eskisi gibi çeyiz kalmadı artık. Yaniköy kısmı olmamış olsa bizim meslek öldü.  

Yusuf Çırpar Yorgancı Dükkanı (Tire) Tarihi Yapıda Yaşam Ödülü