2023 Yılı Ödülleri

Sami HOSSEİNİ, İran’dan 2012 yılında Türkiye’ye gelmiş. On yaşından beri müzikle ve ritimle ilgileniyor. Def ve Erbane çalmakla başlamış müziğe. Def çalmaya ilgilisinin nasıl başladığını sorduğumuzda yaşadığı coğrafyada bu  enstrümanın çok  yaygın olduğunu öğreniyoruz. “Buradaki saz gibi orada da def bilhassa bir önceki jenerasyonun yaygın olarak kullanıldığı bir enstrümandı. Henüz çok küçükken okul arkadaşım Hamit’in evine ders yapmaya gittiğimde onların duvarında asılı olarak görmüştüm defi. Babası ziraat işleri ile ilgilendiği için şehir dışına çıktığı bir gün Hamit bana bildiği dini eseri çalınca ben o sese âşık oldum. O ses ve onun ezgisi hala kulağımdadır. Sonraki günlerde  Hamit’in babasının her iş seyahatine çıkışında Hamit’ten o defi çalmayı öğrendim. İşi o kadar çok abarttım ki bir gün o defi eve getirip çalışınca evdekilerden büyük azar işittiğimi hatırlarım. Bu sanatı geliştirmek için nasıl yollar izlediniz, bizimle paylaşır mısınız? Bu aşk, çok küçük yaşlarda olmama rağmen hoca araştırarak çalmada ustalaşma arzumu tetikledi. İlk hocam bir Ney ustasıydı. Tekkelerde, zikirlerde çalınan neyi bu yolla öğrendim. Son hocam Tahran’da idi. Hiç bezmeden, uzak demeden bir yıl boyunca Tahran’a giderek hocadan öğrenilecek tüm bilgileri edindikten sonra kendi yolumu çizmeye başladım. On beş yaşına gelmiştim. Kurs açtım. İki yıl sonra ilk grubum İRFAN’ı kurdum. O zamanlar tasavvuf etkisindeydim. Zaman geçtikçe gelenekten ve zikirlerden farklı bir halk müziği yapmak istedim. Defin yanına tar ve santur ekledim. Ardından AHURA’yı kurdum. Bu grup içerisinde kız öğrenciler de vardı. Biz
kadın erkek birlikte çalışarak o müzikleri üretmiştik. İlk konserimizi organize ettiğimizde çok itirazla karşılaştık. Bulunduğumuz yerde kızların etkinlik içerisinde yer alması hoş karşılanmıyordu. Çok çalışmıştık. Ama konserin iptal
edilmesi için çok ısrar oldu. Grubun kız üyeleri konserin iptal olmaması için sahneye çıkmama kararı alarak konserin gerçekleşmesini sağladılar.” Tanıtımlar yapılmış. O gün geldiğinde uzun konuşmalarda babasına teşekkür etmiş. Büyük destek olduğunu söylemiş. Gerçekte hiç desteği olmayan babası bu kalabalık konserde onore olduğu için sonraki çalışmalarına itiraz etmekten vazgeçmiş. “Konserin ortalarında da kız sanatçılarımızı sahneye aldık. Bu o günün koşullarında bir devrimdi. Ben o sıralarda henüz 18 yaşındaydım.” Yani 18 yaşında sanat üretmeye karşı sert bir tutum var ülkede, zor zamanlar… Bunlar çalma sanatı üzerinde yoğunlaşan deneyimler. Peki def yapımını nasıl öğrendiniz?
“Derviş MULUK bizim komşumuzdu. Hiç çocuğu olmamıştı. Beni bu yüzden çok severdi. Onun oğlu gibiydim. 15-16 yaşlarımda bana defin nasıl yapıldığını, derinin nasıl işlendiğini hepsini göstermişti” İran’da Diş Laboratuvarlığı  bölümünden mezun olduktan sonra, İzmir’e diş hekimliği okumaya gelmiş. Sonra konservatuvara başlamış. Def, erbane olarak başladığı müzik sevdası onun konservatuvar eğitimine sürüklemiş. Dernekler yoluyla eğitmenlik yapmaya başlayınca yolu Kemeraltı’na düşmüş. “İzmir Müzisyenler Derneği ile Dersim Derneği’nde eğitim vermeye başlayınca iç içe olduk. Sonra kendi atölyemizi açtık. Orada öğrencilerimizi geliştiriyorduk. Derslerimizi yapıyorduk” diyor. 2013 yılında müzik grubu aynı adı verdiği Ahura Ritim Topluluğu’nu kurmuş. 2013 yılından itibaren grupla yaptığı yoğun çalışmalar sayesinde o alanda kendiliğinden bir kültür oluşmaya başlamış. 2016’da ise yapım atölyesini açımış. “Yapım
olarak ilk burası ama Birinci Beyler’de bir atölyemiz daha var. İlk atölyemiz orasıydı. 2013’te orayı kiraladık, 2016’da da burayı. İki yer var hala ”Yerin seçimindeki en temel etken ise komşularını rahatsız etmemek ve müziği üretirken sakin bir yerde üretim yapabilmek. Zamanla Kemeraltı Çarşısı’nı keşfederek tarihin içinde yaşıyor ve üretiyor olmaktan keyif almaya başlamış. Hem sanatçı hem de zanaatçı olmanın büyük hüner istediğini, çalarak başlanan enstrümanla ilişkinin bir de yapımını başardığınızda daha güçlü bir bağ oluşturduğunu, duymak istediğiniz tınıların nasıl yapılabileceği konusunda fikir oluşturduğunu iletiyor bize. “İçinde bir ritim var. Onu yakalamak gerekir.

Mesleğe bir arkadaşının yönlendirmesi ile 13 yaşında başladığını belirterek söze giriyor İbrahim ŞAHBAZ. Askerde dahi mesleğini bırakmaksızın yaptığını aradan geçen elli üç yıla rağmen heyecanla aktarıyor bize. “Yorgancı Hayrettin HENDEK’ti ustam. Dört sene onunla çalıştıktan sonra içimdeki heyecanla birçok kişinin yöntemini; divan, perde, yastık, yorgan yapım sistemlerini öğrenmek için dolaştım. Çocuk yaşlarda yorgan dikerken yapamadığım bir şey  olduğunda hırsımdan ağlardım. O kadar zanaatımda hırslıydım, hala da ayrıntıcı ve titizim” diyor. Geçmişe dalıyor gözleri: “Eskiden elde toplanır, kar beyaz olurdu pamuklar. Şimdilerde hep makine ile toplanıyor tozları ile birlikte siyah siyah geliyor. Eskiden iplikler bile boyanırdı yorganın rengine göre kumaş boyalarıyla, şimdilerde hazır alıyoruz” diye devam ediyor İbrahim Bey. Bir yorganın hazırlanma aşamalarını soruyoruz kendisine; önce çatısının hazırlandığını, yorgan yüzlerinin ve astarının makinede dikildiğini, içinin pamuklama ve yünlemenin yapıldığı odada sopalanıp yine dikim bölümüne geçildiğini anlatıyor. Dikim odasında yorgan üzerine istenen desenlerin çizilip, bir-iki gün içerisinde yorganın tamamlanabildiğini öğreniyoruz. “İyi bir yorgan ustası her şeyi kendi yapıyorsa iyi bir ustadır benim gözümde. Çatısından dikimine, desen çizimine kadar” diyor kendinden emin bir edayla ve ekliyor: “Bergama’da iki kişi kaldık bu işi yapan.” Günümüzde yün ve pamuk yorgana ilginin nasıl olduğu soruyoruz: “Eskisi gibi ilgi yok, elyaftan çok daha sağlıklı olmasına rağmen artık yün ve pamuk yorgan, yastıklar tercih edilmiyor” diyor. Söyleşimizi bitirirken İbrahim Bey, yorgancılara ait bir dernek olmadığını ve terziler derneğine bağlı olduklarını üzüntüyle belirtirken bu durumun değişmesine yönelik temennilerde bulunuyor.

Hatice Hanım 1949 doğumlu. On beş yaşında annesinden öğrendiği çaput kilimi, neredeyse yarım asırdır dokuyor. Yirmi beş yıldır da bu evde üretimini sürdürüyor. Bu zanaatla evin geçimini sağlamış, çocuklarını bu yolla okutmuş, büyütmüş bir anne. Pek çok türde üretimi evde yapan, işlik kültürünü yaşatan bir örnek olarak karşımıza çıkan Hatice Hanım, çocuklarına da kollarında altın bilezik olsun niyetiyle bu üretimi öğretmiş. Kızı Şengül Hanım öğrendiği bu mesleği halk eğitimde öğrenmek isteyen kişilere aktarmak için girişimlere başlamış. Meslek üzerinden usta belgesi alarak kilim dokumayı geliştirmeyi planlıyor. Kilim dokumada artık pamuklu kumaşları ve yünleri kullanıyorlar.  Bergamalılar artık kıyafetlerden oluşan malzemeleri Hatice Hanım’a getirerek istedikleri ölçüde kilimleri ona sipariş ediyorlar. Kilim dokuma için malzemeleri getiriyorlar. Hatice Hanım arşın ölçüsünde (68 cm) eninde istenilen uzunlukta üretim yapıyor. Yurtdışında yaşayan, kendi anneannesi de sağlığında dokuduğu için üretime aşina olan bir Türk, Hatice Hanım’ın dokuduğu kilimlerle deriyi birlikte kullanarak çantalar üretmiş. Bu gelişme ailede kilimden başka objeler üretme konusunda itici güç sağlamış. Şimdilerde yenilikçi tarzda bu zanaatla neler yapabilecekleri üzerine çalışıyorlar.

Manisa Kırkağaç doğumlu Feridun Usta; tütün tarlalarında annesinin türküleriyle büyümüş. Onun okuması yazması yokmuş, ama çok güzel türkü söylermiş. Bütün türküleri bilirmiş. Geceleri lüks ışığı altında tütün tarlasında tütün toplanırken TRT radyosundaki türküleri dinlemek o zamanlarda oldukça yaygınmış. İş yaparken bir taraftan da radyo dinlerler ya da annesinin söylediği türkülere eşlik ederlermiş. Sonra bir gün babası “İzmir’e gidiyoruz” demiş. “Galiba ailede bir anlaşmazlık oluyor ve böyle ani bir kararla İzmir’e göç etme kararı alıyor babam” diyor Feridun Usta. Sene 1969, dokuz yaşında geliyor İzmir’e Karşıyaka tarafına yerleşiyorlar. Baba çiftçi, bahçıvanlık yapıyor, bir Giritlinin
çiftliğinde. Feridun Usta’da ilkokulu bitirip; Karşıyaka Ortaokulu’na başladığı zamanlarda aynı anda, Şemikler Karaköy’de Ramazan Usta’nın yanında marangoz çıraklığına başlıyor. Kapı kasaları, zımparalar… Ahşap malzeme ile tanışmasına vesile oluyor. O zamanlar henüz masif ahşap kullanılıyor. İşçilik de bu yüzden henüz el emeği ile sürüyor. Bu zaman diliminde ahşap zanaatını tanıyor. Ama sürdürmüyor. Elektrik çıraklığına başlıyor. Oradan usta oluyor. 1983 yılında Turgut Özal zamanında yetki vergisi veriliyor. O sırada askerde olduğu için kendisi bu yetki belgesinden yararlanamıyor. Tüm bu deneyimleri yaşarken aklında hep bağlama çalmak, türkü söylemek var. Ancak eli para tutmaya başlayınca bağlama çalmak için girişimde bulunabiliyor. Hocalar arıyor. (1971) Türkülere de düşkün olduğu için yolu Basmane’ye düşüyor. Aynı zamanda tabelacılık işi yapmaya başlıyor çalıştığı işletmede. 1970’lerin  Basmanesi’nde garın etrafı Gaziler Caddesi, Feridun Usta’nın atölyeye kadar boydan boya saz satıcılarının ve yapımcılarının yeriymiş. Feridun Usta “Türkiye’ye sazı İzmir yapar” diyor. Hala da burada üretimi yoğundur diye ekliyor. Bir tane bağlama satın alıyor. Ancak sazın sapı ile gövdesi düz olarak yapıldığı için ellerin yaralanmasına neden oluyor. “Ziya Uzundemir adında bir amcamız aynı zamanda Devlet Demiryolları’nda çalışıyordu o zamanlar. Kot terzihanesi orası ama akşamları saz dersi veriyordu. Onunla çalışıyoruz. Sazların teknelerini yapıyor o aynı zamanda. Orada akşamları saz dersleri için bulunurken teknelerin yarım kalmış işlerini yapıyorum” Yaptığı işçilik hocasının gözünden kaçmıyor. Derken hem saz çalmak hem de onu yapmak üzere uygun bir ortam doğuyor. Kısa bir süre sonra Feridun Usta bu sazlara sap yapmayı, onu tekneye monte etmeye başlıyor. Sazları yaparken onlara bir yenilik de katıyor. Çünkü aldığı bir saz çalarken ona epey zahmet verince bu zahmeti bertaraf etmek için bir yol buluyor. O zamanlar Basmane’deki Çağlar müzikten bir saz alıyor. Zaten o süreçlerde sanatsal çalışmayan çok saz üretiliyor. Usta bugünün  konfeksiyonuna benzetiyor o üretimi. Tellerin çekme gücünü hesap etmek gerekiyor. Gökkuşağı gibi olmalı diyor ki sazların da çekme gücü olsun. Ben bir saz yaptım. Ziya hocaya verdim. Ziya hoca çok iyi usta. Hoca bizim dükkân açmamız lazım. Sen çalış ben makineleri alırım. O tekne çatıyor, ben sapını takıyorum. Organik malzemeyle bakım yapmıyorlar. Tek kişilik ordu gibi çalışıyor. Mehmet COŞKUN adında bir abimiz yirmi tane saz siparişi veriyor. Gündüzleri elektrik işini yaparken, akşamda saz yapmaya başlıyor. Ayrıca tamir ustası da hakkınca yapan yok. Oymaları aksesuarları Samsun’da kadınlar yapıyormuş. Çuvallarla getirip yığarlarmış. Gerçekte böyle bir sektör varmış. Şimdi CNC teknolojisi var. Çok sanatçılar şimdi buraya geliyor saz yaptırmış. Talip ÖZKAN, Rıza KONYALI, Radyoevi sanatçıları Feridun Usta’nın atölyesini doldurmaya başlıyor. Kabak kemane de yapıyor. Tire Başköy’de kabak kemane
üreten İrfan ALKUR ile tanışıyor. Birlikte çalışıyorlar. Teknesi tambur bağlamalar da yapıyor. Sazın klasik görünümünü değiştirecek yeni tasarımlar da yapıyorlarmış İrfan Usta gibi… Feridun Usta kendi elinden çıkan sazı mutlaka
tanırmış. Derken ustaların da kendisine sen başka iş yapma saz yap diyerek motive etmeleriyle artık sadece saz yapmaya başlamış Feridun Usta.

Menemen’de Tenekeciler Sokakta en eski üretimci Süleyman usta ile tanışıyoruz. Süleyman Usta 1937 Menemen doğumlu. 79 senedir tenekecilik yapıyor. 7 yaşından beri bu mesleğin içinde yetişmiş. Bu dükkân mesleği öğrendiği yer. Eskiden dayısının yeriymiş. Dayı peynirciliğe başlayınca dükkânı kendisi devir almış. “3 tane Buca’da, 1 tane Çeşme’de, 2 tane Urla’da, 2 tane Kuşadası’nda şu anda da etkin üretim yapan tenekeciyi ben yetiştirdim. On- onbeş tane çıraktan ustalığa kadar insan yetiştirdim hepsi de bu mesleğin ekmeği yiyorlar. Onlar tenekeciliği öğrendiler. Ama daha çok çatılara oluk yapıyorlar” diyor. Çatılara oluk yapımı seri üretim gibi bir iş olduğu için çok para kazandırıyormuş. Süleyman usta da zamanında oluk çok yapmış. Bu işle üç çocuk okuttum. Ev aldım diyor. Tenekeyi İzmir’den alıyor. İstenen her modeli üretebiliyor. Müşteri bazen ihtiyacını anlatıyor. Onun isteğine göre üretim yapıyor. Ya da müşteri bir örnek veriyor. Ona göre yapıyor. Ürettikleri arasında neler yok ki… İdare lambaları, sobalar, soba boruları, tohum ekici aletler, kandiller, çeşit çeşit kovalar, çiçeklik, kekik yağı hazırlayıcı, kahve kavurma aleti, güğüm, soba biçimli mangal… Süleyman Usta ileri yaşına rağmen birbirinden farklı alet üretimine kattığı yeniliklerle de diğerlerinden ayrılıyor. Yeniliği seviyor. Mesleğe başladığı ilk zamanlarda ne tür aletler üretiyordunuz diye sorduğumuzda; o zamanlar Menemen’de ki üzüm bağlarının çok sayıda olduğunu anımsıyor. “Üzüm bandırması vardı. Kovaya benzer delikli bandırmalarla kurutulacak üzümler yıkanıp süzdürülüyordu. Sonra temizlenen, süzülen üzümler güneşte kurutulmaya
bırakılıyordu.” Menemen’de bir zamanlar çok üzüm oluyordu diyor. “Sonra Plastik denen madde hiç yoktu. Hepsi tenekedendi. O çıkınca bizim sanat da ölmeye başladı. Plastik 50 lira, sen satıyorsun 550 lira. Alım düştü. Üretim de
unutulacak bir gün” diye ekliyor. Tenekenin ana maddesinin kalay olduğunu ve kalayı katladığınız da çıkardığı çıtırtılı sesi ustadan öğreniyoruz. Dayısı bu dükkânı bir göçmenden almış. O zaman da böyle üretimler yapılıyormuş burada. El ile yapılan tarım zamanın yerini makineler aldıkça bu üretimde yok olup gidecek. Ustanın çabası ile biraz turizme dönük ürünler üretir olmuş. Bu küçücük kâgir dükkânda ahşap kapılar, akordeonlu dükkân penceresi ve aletleriyle burası geçmişe açılan küçük ama bir o kadar da değişen dünyanın büyük farkını hissedebilecek bir tarih penceresi gibi…

Atadan beri demircilik yapıyor. Babası demirci, o da babasından öğrenmiş mesleği. Buradaki üretimi beş altı yıl kadar sürüyor. Kendisi ise altmış yıldır demircilik yapıyor. Çiftçilikle ilgili aletler üretiyor. Çapa, nacak, balta, hayvan bağlama kazığı gibi.
Usta, üretimleriyle Menemen’in geçmişten günümüze uzanan tarımla alakalı demirden malzemelerin zanaatını temsil ediyor. Aile Menemen Türkelli Köyü‘nden gelmiş. Bu üretimlerin dışında özel sipariş bıçak üretiyor. Tara, baltalık
daha pek çok alet üretme kabiliyetine sahip. Daha çok akrabalarına bu zanaatı öğretmiş. Eli iş tutanlar olmuş ama bu zanaatı biraz zahmetli olduğu için pek sürdüren kalmadı diyor usta…

Doğan Bey 29 yaşında genç bir usta. Ailesi Mübadele sürecinde Selanik’ten Foça’ya gelmiş. Babası da demirci. Ağırlıklı olarak tornacılık yapıyor. Doğan Bey demir işçiliğini babasından öğreniyor. Sonra yolları Foça’da restorasyon işleri yapan uygulama alında yetkin mimar Ercüment Kuyumcu ile kesişiyor. Ercüment Bey onarımını gerçekleştirdiği evlerin kapıları için Doğan Bey’i yönlendiriyor. O da el işçiliği olan eski kapıları yine o günün ustalarının sıcak demir tekniği ile üretmeye başlıyor. Bir iki derken yüzlerce kapıyı, o yapmaya başlıyor. “Boş zamanlarımda mesela İzmir’e gelip tarihi evlerin kapılarını çeker nasıl yapıldıklarını, nasıl desenleri olduğunu inceler onları fotoğraflarım” diyor. Foça’nın özgün kapılarının da nasıl yapıldığını, nasıl desenleri olduğunu bu işler sırasında keşfediyor. Peki, siz bir Foçalı olarak böyle tarihi evlerde mi büyüdünüz diye sorunca kendisinin değil ama babasının doğup büyüdüğü deniz kenarındaki
evi anlatıyor. Sonra sohbetimiz kapı tokmaklarına geliyor. Onlar döküm olarak bir pazarı varmış ama yine de kendisinin de bakarak yaptığı örnekler olduğunu öğreniyoruz. Başka işler de yapıyor Doğan usta. Ama en çok tarihi evlerin el işi üretimlerini yapmaktan keyif aldığını dile getiriyor. Tarihi bir yapının el işi kapısı tam randımanlı çalışıldığı takdirde bir hafta içinde üretebiliyor olduğunu ondan öğreniyoruz. Şimdilerde yaptığı kapıları görenler kendisini bulup kapı yaptırıyorlarmış evlerine. Blok demiri İzmir’den alıyor ve onu keserek, döverek kızgın ateşte Foça’nın o güzelim tarihi evlerini elleriyle yaşatıyor.

Kemalettin Bey, Foça’daki Tülin UĞUR SOBACI evinin tüm ahşap işlerini yapan usta. Kendisi Karşıyakalı. Ortaokul yaşlarında akranı arkadaşlarından özenerek çıraklık yapmaya başlıyor. İlk ustası Şemikler ile Serinkuyu arasında  atölyesi olan Çolak Ömer lakaplı Ömer SARUHAN’mış. “Hala hayatta ellerinden öperim onun” diyerek ustasına saygısını ve bağlılığını dile getiriyor. Uzun yıllar kendisini yetiştirdiğini bugünkü üretimlerinde onun emeğinin çok  olduğunu sözlerine ekliyor. Peki, siz tarihi evlerin ahşap islerini yapmak için nasıl bir yol izlediniz diye sorunca; “Benim yetiştiğim zamanlarda o eski evlerde hayattaydı ve onları tamirlerini de yapmayı öğreniyorduk” diyor. Sonra  çıraklık, kalfalık ustalık derken kendi işini kuruyor Seyrek’te atölyesinde üretimlerine başlıyor. Foça’daki birkaç tarihi evin ahşap işleri için mimar Ercüment KUYUMCU ve mimar Fevzi BOZKIR ile çalışmaya başlıyor. Derken üretimleri çokça beğeni alınca çok sayıda evin ahşap işleri onun ellerinden çıkmaya başlıyor. Kullandığı ahşap malzemeler için hangi ağaçlardan elde edildiğini sorunca günümüz onarımlarında dış cephedeki işlerde Irako adında Afrika, Güney Amerika kökenli ağaçtan yapıldığını, yer döşemelerinde çam, tavanlarda ekseriya ladin kullanıldığını söylüyor. Eski evlerde hangi malzemeyi kullanmışlar biliyor musunuz diye sorunca en çok çam ladinden ve ardıçtan az sayıda da meşeden üretildiğini paylaşıyor. O ağaçlarda aslında Foça’nın doğal florasının ağaçları değil mi deyince acı bir gülümseme ile “bir zamanlar ama artık tüm bu malzemeyi ithal ediyoruz” dile getiriyor. Peki, siz sizden sonrası için usta yetiştirdiniz mi sorumuza da bu işin metanet, sabır ve en çok da sevgi gerektirdiğini bunu da yeni gelen neslin tercih etmediğini söylüyor. Biraz da ülke koşullarımızın güçlüğünden dem vuruyor. “Biz eski ustaların yaptığı işlerle gurur duyuyoruz. O işleri el ile nasıl yapmışlar! Hala sapasağlam kalmış örnekler var. Biz bugünkü aletlerle o işleri yapmaya çalışıyoruz. Onların emeğinin yerini doldurmak mümkün değil” diyor.

Günseli BAKİ ve Yücel TUNCA, fabrika emekçileri ile etkileşim içinde hazırladıkları “FABRİKA –Mekânın Hafızası, Hafızanın Mekânı Sümerbank Bergama Tekstil Fabrikası” projesinin Odeon Pergamon Kültür Sanat Alanında açılan sergisi ve kitabı ile 2023 yılı Tarihe Saygı Yerel Koruma Ödülleri Programının katkı kategorisi altında Jüri Özel ödülü ile onurlandırılmıştır. Sarı Denizaltı Sanat İnisiyatifi’nin kurucuları Günseli Baki ve Yücel Tunca’nın, modernleşme sürecinde Bergama’da kurulan Sümerbank Bergama Tekstil Fabrikası’nı, kent sosyolojisi, ekonomisi ve kültürü ekseninde, toplumsal bellek, endüstriyel miras ve emeğin miras hakkı kavramları üzerinden inceleyen “Fabrika – Mekânın Hafızası, Hafızanın Mekânı” proje sergisi; insanın duygularını, anılarını yalın haliyle ve duyarlılıkla aktarmaya özen gösteren bir emeğe sahiptir. Yere özel, kendine özel bir söylemi olan sergi; orada çalışmış olan Bergamalıların  aktarımları, fotoğrafları, öyküleri ile tüm bunlardan etkilenen sanatçıları üretmeye güdüleyen ve fabrika emekçilerinin de paylaşımlarıyla kendilerini ifade etmelerine olanak sağlayarak katılımcılığı esas alan ve içindeki herkesi aktifleştiren bir  topluluğun yolculuğunun ürünü olarak doğmuştur. Bu yolculuk “Mekân’ın Hafızası”, “Hafızanın Mekânı”, “Bir Gelecek Tahayyülü Olarak Fabrika” adları altında üç bölümde toplanmıştır.

“Mekân’ın Hafızası” bölümünde; ekonomisi ve sosyokültürel yapısı, binlerce yıl boyunca kesintisiz süren tarım ve hayvancılığa dayalı üretim ilişkileriyle var olan Bergama’da, Tekstil Fabrikası’nın 1960 yılında faaliyete geçmesiyle ortaya
çıkan toplumsal yapıdaki kırılma ve dönüşümler bir zaman çizelgesi haline getirilerek sergilenmiştir. Burada ayrıca toplumsal hafızanın inşa edilmesinde etkili olan, geçmişle günümüz arasında bağ kuran kültürel belleğin fotoğraftaki
temsillerine yer verilmiştir. Bu anlatı ise sanatçıların 2019 yılında oluşturdukları ve üç yıl içinde iki bin kişiye yaklaşan Facebook grubu aracılığıyla arşivledikleri fabrikanın görsel hafızasından elde edilmiş ve yine bu yolla yüz yirmi
iki kelimeden oluşan bir fabrika sözlüğü hazırlanarak sunulmuştur. Fabrika emekçilerinin portrelerinden, hatıra fotoğraflarından ve fabrikaya ilişkin hafıza kayıtlarından yola çıkarak kurgulanan “Hafızanın Mekânı” bölümünde ise sanatçıların, fabrikanın bugününe ilişkin görsel anlatıları sergilenmiş, sergide ayrıca fabrikada kadın işçi olmayı, kadının ikinci vardiyasını anlatan “İkinci Vardiya: Bir Başkası Yapmış Gibi” ve işçi emeğini merkezine alan “Fabrika Belleği: Böyle Şeyler De Yaşadık İşte” adlı video çalışmalarına da yer verilmiştir. “Bir Gelecek Tahayyülü Olarak Fabrika” bölümü altında ise kültür mirasının pek çok açıdan ele alındığı üretimler ve etkinlikler bulunmaktadır. Söz konusu etkinliklerle sergi; fabrikanın geleceğinin çok sesli bir yaklaşımla düşünülmesi için kamuoyu ve gündem oluşturmaya vesile olmuştur. Aşağıda isimleri yer alan etkinliklere (Sarı Denizaltı Sanat İnisiyatifi’nin YouTube kanalından  erişilebilmektedir.) Gazhane Çevre Gönüllüleri’nin destekleriyle hazırlanan; Seda Naniç Zeybek’in “Emek, Mekân İlişkisi – Neden, Nasıl, Kim İçin Koruyoruz?” Fatih Kurunaz’ın “Mikro Ölçekli Bir Kent Mekânı Modeli Olarak
Sümerbank Bergama Tekstil Fabrikası” T. Gül Köksal’ın “Endüstriyel Birikimin Miraslaştırılması ve Mekânsal Dönüşümü: Güncel Örnekler Üzerinden Çelişkiler ve Çatışmalar” Işıl Uçman Altınışık’ın “Bir Gösterge Olarak Fabrika ve
Yokluğu: Sümerbank Denizli İplik Fabrikası Örneği” Gazhane Çevre Gönüllüleri’nden Maya Arıkanlı Özdemir Serkan Öngel ve Yüksel Demirtaş’ın “Endüstri Mirasına Kamusallık Üzerinden Bakmak” Uğur Tanyeli’nin “Fabrika Kentlerinin Doğuşu ve Ölümü: Dünyadan ve Türkiye’den Örnekler” başlıklı çevrimiçi seminer dizisi Gençlerin, akademisyenlerin ve sivil alan aktivistlerinin de katılımıyla; görsel sanatlar, kültür ve tasarımı birlikte işleyerek aktörlerini de içine katan transdisipliner FABRİKA projesi Kültür için Alan tarafından desteklenmiştir. Serhan Ada, Fatih Kurunaz ve Yaşagül Ekinci’nin “Endüstriyel Miras ve Kent” Eda Yiğit, Seda Naniç Zeybek ve Maya Arıkanlı Özdemir’in
“Emeğin Miras Hakkı ve Hafıza” panelleri, Hafıza yürüyüşleri, yaşayan kitap ile Gülden Ataman ve Nazlı Tecimer’in performansları da sergi projesine eklemlenmiştir. Fabrikanın mekân ve insan odaklı hafızasını işleyen sergisi; arşiv ve sözlü tarih kayıtlarını içeren web sitesi, gençlerin endüstriyel miras alanları üzerine gelecek tahayyülleri, paneller ve canlı performanslarla genişleyen, katılımcı bir yol izleyen FABRİKA projesinin kitabı aracılığı ile de tarihe bir not
düşülmüştür.

Urla’da yüz yıl öncesi farklı etnik grupların bir arada yaşaması ile olagelen ilişkilerin hatıralarından aşina olduğumuz bir yaşam kesitini konu edinen roman; Klazomenai, Limantepe, Klazomenai Zeytin İşliği, zeytinin ve üzümün işlenmesi ve Urla ekonomisindeki yeri, Karantina Adası, Tahaffuzhane, Anaksagoras Okulu, Urla ve İskele’nin 1900’lü yıllardaki görünümü, hala ayakta kalmayı başarmış binaları, camileri, çeşmeleri, hamamları, bağlarına uzanan, o günlerin bakışını paylaşan oya gibi işlenmiş bir tarih yolculuğu yaratmıştır. Romanın kurgusu içinde şimdiki zamanla kurduğu köprüler geçmişte kalmış bir gizemi ortaya çıkararak, tarihin keşfine ortak olmayı sağlayarak tarihi değerlere dikkat çekmektedir. Roman biyografik bir kurgu olmakla birlikte tarihi kurgu içerisinde Urla’nın kültür mirasına yönelik ustaca geliştirilmiş anlatı ile araştırmanın gücünü ortaya koymaktadır. Nitekim kitap içerisinde kullanılan çok
sayıdaki dip notlar ve kaynaklar da bu başarının göstergesi olmuştur. “30 yılı aşan kurumsal çalışma hayatımı dengede tutan en büyük iki tutkum, seyahat etmek ve yazmak oldu. Batı Trakyalı bir aileden gelmeme ve Trakya’da doğmama
rağmen ülkemizin en doğusundan en batısına pek çok coğrafyada yaşama ve farklı kültürlerle tanışma imkânı buldum. Kendi ülkemin içerisinde bu kadar farklı kültüre tanıklık etmek beni dünyayı tanımaya yöneltti. Her kıtada elliden fazla ülke deneyimledim, kendi ülkemin tarihine ve coğrafyasına tekrar tekrar âşık oldum.

Gerek yurt içinde, gerek yurtdışında gördüklerimi benim gözlerimden aktarabilmek için en iyi bildiğim yolu, yazmayı seçtim. Seyahat yazılarım o yörenin tarihinden coğrafyasına, mitolojisinden halk destanlarına, yerel lezzetlerinden yemek kültürüne pek çok unsuru barındırıyordu. Seyahat dergilerinde, gazetelerin seyahat eklerinde ve bloglarda yayımlandı. Zamanla seyahat yazılarıma kurgu eklemeye başladım ve edebiyat cephesinde de ilerledim. 2021 yılında Urla’ya yerleştiğimde şehir beni her yönü ile büyüledi. Eşsiz coğrafyanın yanı sıra, antik dönemden itibaren katman katman tarihi, bu kadim topraklardan geçen düşünce tarihinin en önemli filozofları, yine bu topraklardan beslenen
şairler, yazarlar, heykeltraşlar… Yakın geçmişte bir arada yaşayan farklı dinlere, dillere mensup toplumlar, bu toplumların yaşadıkları yerleri terk etmek zorunda kalması, beraberlerinde getirdikleri ve götürdükleri duygular, yaşam  koşulları, alışkanlıklar hepsi anlatılmayı bekliyordu bana göre…”

Altıbin yıllık tarihe sahip Menemen, Yunan işgal yıllarında tarihindeki acıların en büyüklerinden birini yaşamıştır. Uzun yıllar boyunca baskı, zulüm ve katliamlara maruz kalan Menemen halkı işgali hiçbir zaman kabullenmemiş,
kurulan yerli çeteler ve Kuvay-i Milliye grupları ile direnişler göstermişlerdir. Bu sunumda işgal yıllarındaki mekânlar, kişilikler ve yaşanan olaylar fotoğraflar ve kısa bilgiler ile anlatılmıştır. Oktay ÖZENGİN ile söyleşi Sizi uzun yıllardır, Menemen’de gerçekleştirdiğiniz yayınlar aracılığı ile tanıyoruz. Bize kısaca kendinizden bahseder misiniz? 1966 yılında Menemen’de doğdum. Anne tarafım Girit, baba tarafım Makedonya göçmenidir. Asıl mesleğim Matbaacılık olmakla birlikte otuz iki yıldır Menemen tarihi üzerine araştırmalar yapmaktayım. İlçemin tarihini araştırmayı çok seviyorum ve bu konuda yedi kitap yazdım, on sekiz fotoğraf sergisi açtım ve çeşitli yayınlara sayısız makale hazırladım. Halen Menemen Belediyesi Kent Arşivi ve Müzesi Koordinatörü olarak görev yapmakta, ekibimle birlikte ilçemize güzel bir müze kazandırmak için çalışmaktayım. Çalışmalarınızı yerinde inceleme fırsatı bulduk. Gerçekten son derece değerli ve zengin bir koleksiyon oluşturmuşsunuz. Ellerinize sağlık sizin ve tüm ekibin. Ödüle değer bulunan yayın oldukça zengin bilgi ve görsel içeriyor. Bu yayın nasıl doğdu diye sorsam? İşgal yıllarında Menemen kitabımı yazmak benim uzun
yıllardır hedeflediğim bir projeydi. Yurt içinde ve yurt dışında yaptığım beş yıllık bir araştırmayı fotoğraflarla da destekleyerek kitap haline getirmek benim için zor olmadı. Özellikle Yunanistan’ın başkenti Atina’da, yüz yıl önce
Selanik’e yakın bir bölgede kurulan Nea Menemeni (Yeni Menemen)‘de yaptığım araştırmalar heyecan vericiydi. Yunan ve Rum vatandaşlardan gördüğüm yardım ve yakın ilgi harikaydı. Bu kitabımın Menemen işgalinin sona ermesinin ve aynı şekilde Cumhuriyetimizin kuruluşunun 100. yılında değer bulması benim için ayrıca bir mutluluk kaynağıdır.
Kutluyor ve teşekkür ediyoruz.

“İzmir’den Hikâyeler” (Estorias de İzmir) kitabı; 1926 yılında İzmir’in İkiçeşmelik (1.Juderia) mahallesinde dünyaya gelen Albert N. Contente’nin kaleme aldığı hatıralarıdır. Hatıralar, Contente’nin çocukluğunun geçtiği 1930-40’lı yıllara dair İzmir’in unutulmaya yüz tutan, o zamanların İzmir ve Yahudi yaşamına yönelik pek çok bilgiyi gün yüzüne çıkarmaktadır. Ağırlıklı olarak I. Juderia yaşamına yönelik, bir kısmı ise Karataş, Alsancak yaşamını kapsayan bu hatırat; çocukluğun yalın ama bir o kadar da dikkat çekici detayları ile örülüdür. 2004 yılında özel kopya olarak basılan kitap; İzmir’in Ladino diliyle insanları, gelenekleri çocuk gözüyle aktaran yalın, sıcak ve samimi ifade gücüyle okuyucuya
ayrı bir keyif vermektedir. Ladino ve İngilizce olarak da yayınlanan hikâyelerin, ayrı bir basım ile Ladino ve Türkçe çevirisiylebasılan bu kitapla o günlerin hatırası Ladino dilini bilmeyen İzmirlilere de ulaşarak hatıraların herkesçe tanınmasını sağlamaktadır. Kitaptaki hikâyeler, Contente’nin çizdiği,dili gibi yalın ve incelikli detaylara sahip illüstrasyonlarla adeta o günleri canlandırmaktadır. Diğer bir zenginlik ise Selim BONFİL’in Eski İzmir ve Yahudi yaşamını aktaran fotoğraf koleksiyonundan karelerin ve yine kendisinin bazıları hala süren gelenekleri belgeleyen yeni fotoğraflarının kitapta konularına göre yer almasıdır.

Albert N. Contente hakkında bildiklerimiz
Albert N. CONTENTE’nin annesi Polina CONTENTE İngilizce öğretmeni olduğu için çoğunlukla Karataş, Göztepe ya da Alsancak’ta oturan varlıklı Yahudi ailelerin çocuklarına ders vermiştir. Albert de daha küçük bir çocukken  annesinden İngilizce öğrenmiş ilerleyen yıllarda Ankara’ya taşınarak bir Amerikan şirketinde ağır inşaat makine eksperliği işiyle uğraşmıştır. Daha sonra eşi Zelda ile birlikte Amerika’ya göç etmiş, resimlerini kendi tasarladığı çocuk kitapları yazmıştır. Bir Cumhuriyet tanığı ve çocuğu olan Contente, hep cumhuriyetin açmış olduğu devlet okullarında okumuştur. İleri yaşına rağmen Amerika’da üretmeye devam etmektedir. Kitabın düzeltmelerinive önsöz yazımını Karen Gerson ŞARHON, tercümeler i Kenan Cruz ÇİLLİ, grafik çalışmalarını Abdullah Hakan UNUR, üstlenmiştir.